Kiedy należy wymienić sprzęgło w samochodzie?

Zaniedbania w serwisowaniu samochodu są zwykle dość kosztowne i prowadzą do pojawienia się znacznie poważniejszych i bardziej kosztownych awarii. Utrzymanie pojazdu w dobrym stanie technicznym wymaga systematycznej wymiany wszystkich zużywających się elementów oraz materiałów eksploatacyjnych.

Wśród części, które najszybciej wymagają zastąpienia, znajdują się oczywiście te, które są najintensywniej eksploatowane, a zatem klocki hamulcowe i tarcze, amortyzatory, a także miechy w zawieszeniu pneumatycznym ciężarówek, nie wspominając o filtrach, ogumieniu czy wycieraczkach. Wraz z liczbą pokonanych kilometrów rośnie też stopień zużycia sprzęgła. Jego awaria może bardzo utrudniać jazdę, a także unieruchomić pojazd w trasie. Dla uniknięcie kłopotów warto więc zwracać uwagę na jego stan, a w razie takiej potrzeby jak najszybciej zastąpić nowym. Przyjrzyjmy się bliżej temu, na jakiej zasadzie działa sprzęgło i zobaczmy, co może wskazywać na konieczność jego wymiany.

Jaka jest funkcja sprzęgła i dlaczego ulega ono zużyciu?

Sprzęgło to element, który jest niezbędny w każdym samochodzie z silnikiem spalinowym. Ponieważ jednostka napędowa może pracować tylko w określonym zakresie obrotów, do efektywnego napędzania auta konieczna jest skrzynia biegów. Pozwala ona na dopasowanie wytwarzanego momentu obrotowego do aktualnych potrzeb, za pomocą różnych przełożeń zmieniając szybkość, z jaką będą się obracały koła zamontowane na napędzanej osi. Dzięki pracy skrzyni biegów możliwe jest poruszanie się auta z różnymi prędkościami – przy tej samej wartości obrotów silnika na każdym z biegów można osiągnąć rozmaitą szybkość. Ponieważ jednak zmiana przełożeń nie może się odbywać w momencie, gdy koła zębate skrzyni biegów pracują pod obciążeniem, w samochodzie potrzebne jest czasowe odłączanie napędu. Za tę operację odpowiedzialne jest właśnie sprzęgło, które sprawia, że połączenie mechaniczne między obracającym się wałem korbowym silnika a skrzynią biegów i całym układem przeniesienia napędu zostaje przerwane.

Typowe sprzęgło składa się z dwóch tarcz pokrytych okładzinami, które zwiększają tarcie między ich powierzchniami. W chwili, gdy napęd jest załączony, obie tarcze ściśle przylegają do siebie, w momencie wciśnięcia pedału sprzęgła są one od siebie odsuwane. Sprzęgło jest instalowane w aucie między silnikiem a skrzynią biegów. Tarcza sprzęgła jest montowana do odbierającego moment obrotowy z wału korbowego koła zamachowego albo dwumasowego, w zależności od tego, z jakim silnikiem mamy do czynienia.

Koło zamachowe to element, który umożliwia płynną pracę silnika i utrzymywanie stałego zakresu obrotów. Jak wiadomo, we współczesnym silniku spalinowym występują kolejno po sobie cztery suwy – pracy, kiedy to tłok powoduje obrót wału korbowego, wydechu, gdy z komory spalania są usuwane spaliny, suw ssania, w którego trakcie do komory jest wprowadzane powietrze oraz suw sprężania zwiększający jego ciśnienie. Energia jest jednak wytwarzana tylko podczas suwu pracy, a pozostałe zmiany położenia muszą nastąpić za sprawą bezwładności całego układu. Ponieważ prowadziłoby to do ciągłej zmiany obrotów, odpowiednio rozmieszczona masa w kole zamachowym pozwala na zmagazynowanie części energii powstającej w suwie pracy i wykorzystanie jej w suwie sprężana. W niektórych konstrukcjach zamiast koła zamachowego stosuje się koło dwumasowe, które poza utrzymywaniem poziomu obrotów tłumi też część powstających w silniku wibracji powodowanych wysokim momentem obrotowym czy nieparzystą liczbą cylindrów.

Tarcza sprzęgła przymocowana do koła zamachowego stanowi więc stały element całego sprzęgła. Za załączanie i rozłączanie napędu odpowiada natomiast tarcza dociskowa, która po naciśnięciu pedału sprzęgła odsuwa się od tarczy sprzęgła. Ze względu na to, że przekazywana siła zależy od tego, jak mocno dociskane są do siebie obie tarcze, sprzęgło jest narażone na duże tarcie i rozgrzewanie się do znacznych temperatur zwłaszcza podczas rozpoczynania jazdy. Praca sprzęgła to bowiem nie tylko nie możliwość swobodnej zmiany przełożeń, ale również ruszania. Gdy po uruchomieniu silnika i wybraniu biegu auto ma ruszyć z miejsca, przekazywanie napędu musi się odbywać płynnie, przez stopniowe zwiększanie kontaktu między tarczą sprzęgła a tarczą dociskową.

Obciążenie sprzęgła wiąże się z tym, że gdy tarcze nie są do ciebie mocno dociśnięte, ich powierzchnie zaczynają się po sobie ślizgać. Jeśli trwa to dłużej, np. wówczas, gdy auto stoi na śliskiej nawierzchni i układ przeniesienia napędu nie stawia odpowiedniego oporu, łatwo może dojść do spalenia sprzęgła. Zagrożeniem dla trwałości tarcz sprzęgła jest też jazda z nawet lekko wciśniętym pedałem sprzęgła czy bardzo dynamiczne ruszanie, gdy obciążenie wzrasta bardzo gwałtownie i obie tarcze potrzebują czasu na wyrównanie prędkości swoich obrotów.

Jakie objawy powinny skłaniać do wymiany sprzęgła?

Ponieważ sprzęgło jest elementem, który jest stale wykorzystywany podczas jazdy oraz staje się niezbędny w momencie zmiany przełożeń, zużyte sprzęgło musi zostać możliwie szybko wymienione. Ocena wizualna stanu tarczy jest kłopotliwa i wymagałaby demontażu skrzyni biegów. O konieczności zamontowania nowej tarczy sprzęgła wraz z tarczą dociskową trzeba więc decydować na podstawie symptomów, które można zauważyć podczas jazdy. Z pewnością o zużytej tarczy będzie świadczył intensywny i niezbyt przyjemny zapach pojawiający się po obciążeniu sprzęgła. O ile jednorazowe zdarzenie tego rodzaju nie świadczy jeszcze o usterce, to powtarzające się przy każdym ruszaniu spod świateł, jest już bardzo niepokojącym sygnałem. Kolejną oznaką zużytego sprzęgła będzie fakt, że dla rozsprzęglenia auta pedał musi być bardzo mocno wciskany w podłogę, a samo sprzęgło „chwyta” przy ruszaniu również wtedy, gdy jest on jeszcze bardzo nisko. Zużycie tarczy sprzęgła objawia się także jego ślizganiem się. Zjawisko to można zaobserwować wówczas, gdy wciśnięcie gazu powoduje wzrost obrotów, który jednak nie przekłada się na wzrost prędkości – chodzi tu oczywiście o zmianę zachowania auta, które wcześniej przyspieszało bez problemu, a nie o same możliwe osiągi.

Ze względu na swój sposób działania tarcza sprzęgła jest elementem, który ulega naturalnemu zużyciu. Z czasem w każdym pojeździe będzie więc wymagała wymiany. Trudno przedstawić dokładne szacunki dotyczące ilości kilometrów, jakie można przejechać bez konieczności zakupu i montażu nowego sprzęgła, ponieważ jest to uzależnione nie tylko od wytrzymałości samego podzespołu, ale również stylu jazdy – im bardziej jest on dynamiczny, tym sprzęgło zużyje się szybciej czy warunków zewnętrznych – żywotności nie sprzyja eksploatacja w ruchu miejskim, zwłaszcza częsta jazda w korkach wiążąca się z ciągłym ruszaniem i zatrzymywaniem pojazdu. Istotna jest również jazda z dużym obciążeniem – w pojeździe, w którym masa przewożonego ładunku jest większa, sprzęgło zużyje się znacznie wcześniej.